Powszechnie wiadomo, czym jest istnienie i rozwój własnego szkolnictwa dla każdej mniejszości narodowej — jest najważniejszą formą jej bytu i roz­woju. Żadna mniejszość narodowa nie ma szans na przetrwanie i zachowa­nie własnej tożsamości bez dobrze zorganizowanego szkolnictwa umiejscowionego w strukturach prawnych i oświatowych kraju zamieszkania. Dlate­go istnienie i rozwój szkolnictwa polskiego na Ukrainie jest priorytetowym, najważniejszym zadaniem mieszkających tu Polaków, wszystkich polskich organizacji na Ukrainie, a nade wszystko, polskich nauczycieli, reprezento­wanych przez Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie.

Sprawa jest bar­dzo ważna, bo dotyczy najmłodszego pokolenia, nie tylko jego patriotycznego wychowania i kształtowania świadomości narodowej, lecz także jakości oferty edukacyjnej, co jest bardzo istotne w dzisiejszym świecie.

Młodzi Polacy w kraju zamieszkania mają prawo do nauki własnego języka i uczestnictwa w kulturze ojczystej według standardów obowiązujących w całym cywilizowanym świecie. Jednym słowem, poziom nauczania w polonijnych szkołach i placówkach oświatowych na Ukrainie nie może w rażący sposób odbiegać od poziomu na­uczania ani w kraju zamieszkania, ani w kraju ojczystym.

Dostęp do nauki zorganizowanej na wysokim poziomie mogą zapewnić tylko placówki szkolne i pozaszkolne prowadzone, jak już wspomniano, przez dobrze wykształconych, przygotowanych merytorycznie i metodycz­nie, biegle władających językiem polskim nauczycieli języka i innych przedmiotów.

W trosce o poziom nauczania absolutnie konieczne jest opracowa­nie jednolitych programów nauczania i wychowania, zgodnych z potrzebami środowiska Polaków mieszkających na Ukrainie. Należy również napisać i dopuścić do użytku podręczniki do nauki języka polskiego i innych przed­miotów, uwzględniające treści nauczania zatwierdzone i honorowane przez Ministerstwo Oświaty Ukrainy i zgodne z oczekiwaniami mieszkających tu Polaków.

Dopiero wtedy będzie można mówić o dobrze zorganizowanym szkolnictwie polskim na Ukrainie, kształcącym młodych Polaków, którzy nie utracili kontaktu z krajem ojczystym i jego kulturą a jednocześnie stanowią światłą dobrze wykształconą część społeczeństwa ukraińskiego. To młode pokolenie Polaków, kochające obie swoje ojczyzny, jest nadzieją i bezcennym kapitałem dla obu narodów. To oni będą najlepszymi ambasadorami obu kultur w zjednoczonej Europie i najtrwalszym ogniwem w budowaniu przy­jaznych stosunków między Polską a Ukrainą.

Najskuteczniejszą formą nauczania języka polskiego, zarówno jako ojczy­stego, jak i obcego, jest nauczanie go w ramach systemu oświaty Ukrainy. Obecność nauczania języka polskiego i innych przedmiotów w oficjalnym systemie edukacyjnym wpływa na rozwój poziomu nauczania, potrzebę przygotowania odpowiednich programów, wzrost rangi języka, co w efekcie przynosi także wzrost prestiżu środowiska miejscowych Polaków.

W ramach zadań statutowych o pielęgnowanie szkolnictwa polskojęzycz­nego troszczy się Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie. Organiza­cja posiada również własne czasopismo „Głos Nauczyciela”, którego zada­niem jest niesienie pomocy metodycznej nauczycielom uczącym języka i kultury polskiej na Ukrainie.

Według klasyfikacji Ministerstwa Oświaty Ukrainy szkolnictwo polskoję­zyczne dzielimy na następujące kategorie: szkolnictwo przedszkolne, począt­kowe, średnie i pozaszkolne.

W pewnej mierze zapotrzebowanie na naukę języka polskiego, historii, geografii, muzyki, wiedzy o narodzie polskim pokrywają szkoły sobotnio-niedzielne. Na przykład w 21 miejscowościach obwodu lwowskiego w szko­łach sobotnio-niedzielnych naukę przedmiotów ojczystych pobiera 1193 uczniów.

Modelową szkołą w tym zakresie jest Polska Sobotnia Szkoła im. św. Królowej Jadwigi w Drohobyczu. Grono pedagogiczne szkoły opraco­wało programy nauczania języka i literatury polskiej, historii i geografii, wie­dzy o narodzie polskim, polskiej kulturze muzycznej. Opracowano strukturę funkcjonowania i zarządzania tego typu placówkami oświatowymi. W świetle oświatowego prawa ukraińskiego takie szkoły noszą miano Kulturalno-Oświatowych Centrów Mniejszości Narodowych.

Współpraca między uczelniami polskimi a ukraińskimi, zainteresowanie polską kulturą i językiem sprawiają, że naukę języka polskiego pobiera rów­nież młodzież akademicka oraz pracownicy naukowi. Powstają katedry języ­ka polskiego, lektoraty, centra polsko-ukraińskie. Dzięki możliwości zdawa­nia egzaminu państwowego i uzyskania certyfikatu znajomości języka pol­skiego, język polski stał się bardziej atrakcyjny.

Stoimy przed potrzebą standaryzacji programów nauczania (z języka i lite­ratury polskiej, z historii i geografii Polski, z wiedzy o kulturze polskiej), ujednolicenia poziomu i zakresu wiedzy uczniów oraz sposobów oceniania.

Dla koordynacji prac oświatowych i prowadzenia doradztwa metodyczne­go Konferencja ZNPnU powołała Ogólnoukraińskie Metodyczno-Koordynacyjne Centrum Nauczania Języka i Kultury Polskiej z siedzibą w Drohobyczu, które działa na podstawie własnego statutu. Centrum posia­da sprzęt komputerowy, kserokopiarkę, bibliotekę wyposażoną w odpo­wiednią literaturę metodyczną, dostęp do Internetu. Obecnie na zasadach społecznych w Centrum pracuje siedem osób.

Od 2002 roku ZNPnU zabiegało o wprowadzenie ww. placówki do struktur ukraińskiego systemu oświaty i zgodnie z Rozporządzeniem Mini­stra Oświaty i Nauki Ukrainy nr 127 z dnia 17.02.2009 r. Centrum uzyskało status filii Instytutu Technologii Innowacyjnych i Treści Edukacyjnych Mini­sterstwa Oświaty i Nauki Ukrainy.

Ogólne założenia systemu doradztwa metodycznego

Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie przywiązuje dużą wagę do systemu doradztwa metodycznego dla nauczycieli uczących języka polskiego i w języku polskim, co znajduje swe odzwierciedlenie w statucie. Rozwój systemu doradztwa metodycznego realizujemy w odniesieniu do Konstytucji Ukrainy, ogólnoukraińskiego prawa oświatowego, w tym Ustawy o Oświacie, O Oświacie Pozaszkolnej, O Mniejszościach Narodowych na Ukrainie. Bierzemy również pod uwagę dokumenty Unii Europejskiej i Rady Europy.

Przy opracowaniu programu doradztwa uwzględniamy potrzeby polskoję­zycznego środowiska oświatowego oraz strategiczne kierunki rozwoju oświaty na Ukrainie. W budowaniu modelu doradztwa metodycznego wykorzystujemy współcze­sne osiągnięcia nauk pedagogicznych i nauk w zakresie zarządzania.

Doradztwo metodyczne będzie funkcjonowało w silniejszych związkach z uczelniami wyż­szymi w ramach podpisanych umów. Doradztwo traktujemy, jako istotny czyn­nik podnoszenia jakości nauczania w szkołach z polskim językiem nauczania, przedszkolach, w szkołach sobotnio-niedzielnych, na zajęciach fakultatywnych i kursach języka polskiego oraz innych placówkach oświatowych, a także jako element zwiększania efektywności pracy nauczycieli i rad pedagogicznych.

Na pracę Centrum patrzymy jednak szerzej, w kontekście kształtowania się społeczeństwa wiedzy, społeczeństwa uczącego się przez całe życie, ja­kim zaczęła być wielonarodowa społeczność ukraińska na początku XXI w. Dostrzegamy również rolę polskich placówek oświatowych w rozwoju spo­łeczeństwa ukraińskiego.

W celu usprawnienia organizacji systemu funkcjonowania Centrum, zosta­ła powołana Rada Naukowa składająca się z fachowców w dziedzinie filolo­gii polskiej, historii, geografii, kultury Polski, psychologii. Miejscem jej spo­tkań, szkoleń i wspólnej pracy jest siedziba ZNPnU przy ul. Truskawieckiej 9 w Drohobyczu (obwód lwowski).

System Centrum konstruujemy z uwzględnieniem jego aktualnych i pożą­danych funkcjonalnych powiązań. Pierwszym kręgiem współpracy jest funk­cjonowanie polskojęzycznej oświaty w ramach państwowego ogólnoukraiń­skiego systemu edukacyjnego.

Drugim — współpraca ze strukturami oświatowymi urzędów obwodowych, instytutów doskonalenia nauczycieli.

Trzecim — współpraca ze strukturami oświatowymi w Polsce w zakresie wymiany doświadczeń i wspólnych inicjatyw.

Czwartym — współpraca w ramach europejskiej przestrzeni edukacyjnej w oparciu o unijne i inne programy współpracy edukacyjnej.

Określony został Model doradcy metodycznego, przedstawiający dziewięć ob­szarów zadań doradcy, a mianowicie: diagnozowanie potrzeb środowiska i planowanie własnej pracy, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, inspiro­wanie nauczycieli do podejmowania działań innowacyjnych, doskonalenie własnego warsztatu pracy, współpraca z instytucjami i organizacjami oświa­towymi, współpraca z placówką doskonalenia nauczycieli, wspieranie nauczycieli w tworzeniu i doborze programów nauczania, podejmowanie działań na rzecz polskojęzycznego środowiska oświatowego, prowadzenie poradnictwa psy­chologicznego w środowisku wielokulturowym.

Praca Centrum opiera się w głównej mierze na trzech elementach: do­radztwie przedmiotowym (specjalizacja doradcy w określonych przedmiotach nauczania), doradztwie personalnym (praca doradcy z poszczególnymi nauczycielami, zespołami zadaniowymi, międzyszkolnymi, grupami samokształceniowymi itp.) oraz doradztwie warsztatowym (praca doradcy we własnej szkole). Jako element uzupełniający funkcjonuje doradztwo organi­zacyjne (np. praca z poszczególnymi radami pedagogicznymi).

Centrum prowadzi również inne działania wspierające nauczycieli polsko­języcznych. Wśród nich należy wymienić: szkolenia, zdobywanie nowych kwalifikacji, dokształcanie, samokształcenie, współpracę międzynarodową w zakresie edukacji.

Model funkcjonowania Centrum Metodycznego

I. Zadania Centrum Metodycznego.

1.    Diagnozowanie potrzeb środowiska nauczycielskiego i planowanie na
tej podstawie własnej pracy:

—   zapoznanie się z potrzebami środowiska nauczycielskiego w zakresie doradztwa i doskonalenia w obszarze swojego przedmiotu,

—   planowanie pracy na podstawie wyników diagnozy,

—   dostarczanie odpowiednich podręczników, programów nauczania i po­mocy dydaktycznych,

—   wyposażenie pracowni języka polskiego w niezbędne materiały.

2.      Dzielenie się wiedzą i doświadczeniem z nauczycielami:

—   prezentacja własnych rozwiązań metodycznych,

—   prowadzenie konsultacji indywidualnych i zbiorowych dla nauczycieli danego przedmiotu,

—   prowadzenie zajęć otwartych,

—   prowadzenie przedmiotowych warsztatów metodycznych,

—   prezentacja w swojej pracowni metodycznej możliwości wykorzystania środków dydaktycznych i różnych metod pracy,

—   gromadzenie i przekazywanie informacji pedagogicznych, również za pomocą technologii informacyjnych,

—   opiniowanie działalności pedagogicznej nauczycieli,

—   otaczanie szczególną opieką merytoryczną początkujących nauczycieli przedmiotu,

—   hospitacja zajęć nauczycieli oraz udzielanie indywidualnych konsultacji,

—   udział w tworzeniu materiałów metodycznych w zakresie swojego przedmiotu,

—   wspieranie nauczycieli przedmiotu w przygotowywaniu uczniów do egzaminów zewnętrznych,

—   rozpowszechnianie nowoczesnej wiedzy.

3.      Inspirowanie nauczycieli do podejmowania działań innowacyjnych:

—   wspieranie nauczycieli w tworzeniu nowatorskich rozwiązań,

—   wspieranie nauczycieli w monitorowaniu, wdrażania i badaniu efektów innowacji,

—   udział w pracach zespołów opracowujących i realizujących ukraińskie i międzynarodowe projekty edukacyjne,

—   pomoc nauczycielom w wykorzystywaniu w pracy dydaktycznej no­wych technologii informacyjno-komunikacyjnych.

4.      Doskonalenie własnego warsztatu pracy:

—   ciągłe podnoszenie kwalifikacji i kompetencji zawodowych pracowni­ków Centrum,

—   organizacja i prowadzenie pracowni metodycznej.

5.    Współpraca z instytucjami i organizacjami oświatowymi (z Kuratorium
Oświaty, Ukraińskim Centrum Oceniania Poziomu Wiedzy, biblioteką peda-
gogiczną, uczelniami, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytu-
cjami wspierającymi je w realizacji zadań doradczych):

—   pozyskiwanie od instytucji i organizacji informacji ważnych dla na­uczycieli przedmiotu i rozpowszechnianie ich,

—   włączanie się w przedsięwzięcia prowadzone przez instytucje i organi­zacje dla nauczycieli przedmiotu,

—   pomoc w rejestracji oświatowych placówek z polskim językiem na­uczania,

—   współpraca z ośrodkami metodycznymi w kraju i za granicą w dzie­dzinie polskiej oświaty,

—   rozpowszechnianie wiedzy o Polakach i Polsce, jej kulturze, historii, o współpracy między Ukrainą a Polską.

6.      Współpraca z obwodowymi placówkami doskonalenia nauczycieli:

—   uczestniczenie w pracach zespołu doradców metodycznych,

—   współpraca z właściwym konsultantem, reprezentującym placówkę doskonalenia,

—   udział w realizacji organizowanych przez placówkę form doskonalenia zawodowego nauczycieli,

—   prowadzenie dokumentacji pracy zgodnie z przyjętymi zasadami,

—   przygotowanie kursów doskonalenia zawodowego nauczycieli na Ukra­inie i w Polsce.

7.      Wspieranie nauczycieli w tworzeniu i doborze programów nauczania:

—   organizacja prezentacji nowości różnych wydawnictw edukacyjnych,

—   opiniowanie programów nauczycielskich,

—   przygotowanie nauczycieli do analizy programów nauczania i materia­łów dydaktycznych,

—   opracowanie programów autorskich w zakresie nauczania języka pol­skiego, historii, geografii Polski, kultury polskiej i przedmiotów na­uczanych w języku polskim.

8.  Podejmowanie działań na rzecz polskojęzycznego środowiska edukacyjnego:

—   współpraca z instytucjami edukacji pozaszkolnej oraz z innymi in­stytucjami oświatowymi i społecznymi prowadzącymi działalność edukacyjną,

—   tworzenie lokalnych programów edukacyjnych oraz udział w ini­cjatywach edukacyjnych na rzecz polskojęzycznych rozwiązań edu­kacyjnych,

—   przygotowanie i przeprowadzanie konkursów i olimpiad z języka i kult polskiej,

—   prowadzenie działalności wydawniczej.

II. System komunikacji.

Podstawową formę łączności z placówkami oświatowymi stanowi wspólna strona internetowa, zawierająca serwis dla nauczycieli oraz umożliwiająca prowadzenie korespondencji, a także spotkania indywidualne i grupowe, jak również wizytacja placówek oświatowych.

Nauczyciele szkół i placówek oświatowych mają nieograniczony dostęp do aktualnego stanu pracy Centrum, do informacji o programach i metodach nauczania, dostępnych pod­ręcznikach i pomocach dydaktycznych. Na stronie internetowej na bieżąco publikowane są dla nauczycieli informacje o dyżurach i możliwościach ko­rzystania z konsultacji indywidualnych oraz informacje o innych formach zajęć organizowanych przez Centrum.

Szczególnie w obliczu historii uświadamiamy sobie, że jesteśmy tylko jed­nym z ogniw w długim łańcuchu polskich pokoleń. Powinniśmy, zatem po­strzegać naszą działalność z jak największą pokorą wobec ogromnego dzie­dzictwa, które zostało nam powierzone jako depozytariuszom na kilkadzie­siąt lat, abyśmy je mogli przekazać następnym pokoleniom.

Ale jak w każ­dym łańcuchu, wystarczy zerwać jedno ogniwo, by rozerwać cały łańcuch. I tak w przypadku zaniedbań jednego z pokoleń może powstać nieodwra­calna przerwa w przekazie mądrości, wiedzy i tradycji.

A zatem musimy być świadomi odpowiedzialności, jaka na nas spoczywa i docenić powagę misji, która została nam powierzona w przekazie oraz rozwoju naszego dziedzic­twa.

Adam Chłopek – Dyrektor Ogólnoukraińskiego Metodyczno – Koordynacyjnego Centrum Nauczania Języka i Kultury Polskiej w Drohobyczu